„To, co dzieje się dzisiaj, jest fundamentem pod to, co nastąpi jutro”.

Alina Wieja

Szkoła powinna zapewnić optymalne warunki do edukacji i rozwoju każdemu dziecku. Obok odpowiedniego dostosowania do możliwości uczniów metod i form nauczana, równie istotną rolę odgrywa odpowiednie przygotowanie warunków zewnętrznych szkoły. Należy pamiętać, że uczeń każdej szkoły przychodzi do niej nie tylko z zasobami intelektualnymi, lecz również z plecakiem trudności: dysfunkcji, zaburzeń, ograniczeń, oczekiwań otoczenia.

Na długotrwały stres narażeni są szczególnie uczniowie ze spektrum autyzmu, z niepełnosprawnością intelektualną czy z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi. Pracując z tą grupą uczniów, potrzebujemy zazwyczaj dodatkowych działań, które pomogą im w przestrzeni szkolnej czuć się dobrze i lepiej funkcjonować.

Aranżacja wspierającej przestrzeni szkolnej pozwoli uczniom zredukować napięcie i poczuć się bezpiecznie.

Cele działania:

• Dostosowanie przestrzeni szkolnej do potrzeb uczniów ze spektrum autyzmu.
• Dostosowanie przestrzeni szkolnej do potrzeb uczniów z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi.
• Odciążenie sensoryczne uczniów.
• Zapewnienie poczucia bezpieczeństwa.
• Wzrost samodzielności wynikającej ze stałego doskonalenia komunikacji alternatywnej.
• Ograniczenie zachowań trudnych.
• Wygospodarowanie miejsc do relaksu i regeneracji.
• Zapewnienie uczniom optymalnych warunków do nauki.
• Wyrównywanie szans edukacyjnych.

Organizacja szkolnych warunków zewnętrznych w ramach przyjaznej i wspierającej szkoły ma na celu dodatkowe wsparcie uczniów w zakresie zaburzonych funkcji: komunikacji, interakcji społecznych, braku elastyczności w zachowaniu i myśleniu, jak również w towarzyszących autyzmowi trudności wynikających z zaburzeń przetwarzania sensorycznego.

Oznaczenie pomieszczeń szkoły

Niektórzy uczniowie z autyzmem nie komunikują się werbalnie, inni mają trudność w wypowiedzeniu swoich myśli czy w zrozumieniu kierowanych do nich słów. W celu ułatwienia komunikacji oraz zapewnienia dzieciom poczucia bezpieczeństwa i sprawstwa, oznaczono wszystkie pomieszczenia szkoły oraz ważniejsze sprzęty znanymi im symbolami komunikacji alternatywnej PCS. Symbole te, zawierając obok rysunku podpis, pomagają również dzieciom potrafiącym czytać.

Ograniczenie bodźców sensorycznych

Uczniowie z autyzmem to w przeważającej części osoby nadwrażliwe wzrokowo i słuchowo. Ograniczono więc ilość rozpraszających i przytłaczających ich bodźców sensorycznych. W tym celu pomalowano ściany wewnątrz budynku na jasne, stonowane kolory. W szkole nie używa się dzwonków lekcyjnych, a w czasie przerw można słuchać muzyki relaksacyjnej. Ograniczono ostre światło oraz podklejono wyciszającymi podkładkami wszystkie szkolne meble, ze szczególnym uwzględnieniem krzeseł. Ograniczono do niezbędnego minimum materiały i tablice wiszące na ścianach, a pomoce dydaktyczne pochowano do szuflad i estetycznych, jednakowych pojemników.

Plany aktywności

Dzieci z autyzmem czy z niepełnosprawnością intelektualną zwykle mają problem z radzeniem sobie w czynnościach dnia codziennego, zarówno w domu, jak i w szkole. Wszystkie niezapowiedziane wcześniej zmiany narażają je na dodatkowy stres. W tym celu w każdej klasie umieszczono plany aktywności z aktualizowanym codziennie rozkładem dnia. Taka przewidywalność występujących w ciągu dnia czynności daje uczniom poczucie bezpieczeństwa w szkolnym świecie.

Kąciki i strefy relaksu

Uczniom nadmiernie pobudzonym zapewniono ciche miejsca – kąciki relaksu, czyli niewielkie strefy oddzielone parawanem od reszty pomieszczenia, zawierające pufy i rozkładane leżaki, jak również słuchawki i nagrania ze spokojną muzyką. W przyszkolnym ogrodzie również wyznaczono ciche miejsca – strefy relaksu, gdzie każdy uczeń może odpocząć leżąc w hamaku, na leżaku czy kocu. Zamontowano bujane ławki, a na drzewach zawieszono delikatne, dekoracyjne światełka.

Przyjazna i wspierająca szkoła to nowatorskie rozwiązania organizacyjne. Celem podjętych działań jest długoterminowa inwestycja w uczniów – w ich zdrowie, w budowanie poczucia własnej wartości, w rozwijanie motywacji do działania, w efektywność podejmowanych działań edukacyjnych. Przyjazna i wspierająca szkoła to działanie rozłożone w czasie, z otwartymi możliwościami: na miarę posiadanych zasobów finansowych, z uwzględnieniem bieżących potrzeb uczniów.

Dzisiejsza szkoła jest w procesie edukacji włączającej. Zapewnienie odpowiednich warunków do nauki, wychowania i wzrastania, szczególnie uczniom o specjalnych potrzebach edukacyjnych, jest niezwykle trudnym, ale bardzo ważnym zadaniem. Należy więc pamiętać, że wspierające środowisko to nie tylko tworzący je ludzie – nauczyciele, specjaliści, asystenci. Równie ważne są warunki zewnętrzne szkoły – wspierające dopasowanymi do niepełnosprawności pomocami, bez barier architektonicznych, wychodzące naprzeciw potrzebom każdego ucznia i jego specjalnych potrzeb.

Dobrą praktykę pod nazwą „Przyjazna i wspierająca szkoła” realizowała szkoła – Centrum Autyzmu i Całościowych Zaburzeń Rozwojowych w Niemienicach.

Autor: Dorota Majcher – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny