Właściwa współpraca szkoły z rodzicami uczniów jest podstawowym czynnikiem warunkującym skuteczność i efektywność podejmowanych oddziaływań edukacyjno-wychowawczych. W przypadku uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi jest to szczególnie ważne, ze względu na ich wyjątkowe potrzeby.
Przez właściwą współpracę należy rozumieć stworzenie w szkole takiej atmosfery, aby rodzic dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi czuł się tu dobrze, był przekonany, że gronu pedagogicznemu zależy przede wszystkim na dobru jego potomka, zaufał nauczycielom i chętnie podejmował z nimi współpracę na rzecz dziecka.
PSYCHOLOGICZNA ASYMETRIA
Z psychologicznego punktu widzenia relacja nauczyciela z rodzicami ucznia jest niesymetryczna. Nauczyciel ma pewnego rodzaju przewagę. Występuje z ramienia instytucji, jest osobą decyzyjną, profesjonalistą posiadającym wiedzę i doświadczenie. Dlatego to właśnie na nauczycielu spoczywa odpowiedzialność za kształt i charakter relacji z rodzicami.
PARTNERSTWO
Nauczyciel nie powinien nadmiernie podkreślać ani wykorzystywać swojej przewagi nad rodzicami. Nie może ustawiać się na pozycji wszechwiedzącego autorytetu, który narzuca swoją wizję edukacji dziecka. Przeciwnie, wskazane jest, by starał się traktować rodziców ucznia po partnersku tak często, jak tylko jest to możliwe. Może to czynić poprzez włączanie ich w proces planowania i ewaluacji pracy z dzieckiem. Rodzice muszą bowiem znać i rozumieć cele, jakie nauczyciel zamierza osiągnąć w pracy z ich dzieckiem. Co więcej, powinni także mieć realny wpływ na ich formułowanie. Również sposoby i metody osiągania zamierzonych celów winny być rodzicom znane oraz wspólnie z nimi wypracowane. Głos rodziców należy także uwzględniać przy ocenie efektów pracy z dzieckiem.
RODZICE ŹRÓDŁEM WIEDZY O DZIECKU
Rodzice bardzo dobrze znają swoje dziecko i lepiej od nauczyciela wiedzą, z czym ma ono problemy. Wiedzą co stwarza mu trudności, jakie są jego potrzeby, co stanowi jego mocne strony, co je najbardziej motywuje lub zniechęca. Nauczyciel powinien nieustannie korzystać z tej wiedzy rodziców. Dzięki temu dziecko o specjalnych potrzebach edukacyjnych będzie nauczane i wychowywane w szkole w sposób najbardziej adekwatny do jego indywidualnych potrzeb i możliwości psychofizycznych oraz metodami zbliżonymi do tych, które rodzice stosują w domu. Z kolei rodzice będą mogli poczuć się rzeczywistymi partnerami nauczyciela, czyli podmiotami, z których potrzebami i opiniami liczy się on i które zachowują pełne prawo do decydowania o losie swojego dziecka.
PRZEKAZYWANIE RODZICOM WIEDZY
Wskazane jest, by nauczyciel przekazał rodzicom ucznia część swojej wiedzy i doświadczenia. Musi jednak pamiętać, że nie są oni terapeutami dziecka. Nie muszą zatem opanować wszystkich wiadomości z zakresu jego zaburzeń ani dotyczących dydaktyki czy metodyki wychowania. Wystarczy, że nauczyciel przekaże im podstawowe informacje pozwalające jeszcze lepiej niż dotychczas rozumieć zachowanie dziecka i pomocne w rozwiązywaniu napotkanych w obcowaniu z nim problemów. Ważne jest przy tym, by nauczyciel dzielił się swoją wiedzą z rodzicami ucznia w sposób nienarzucający się, czyli na tyle delikatny, aby nie poczuli się oni oceniani, krytykowani, pouczani czy przymuszani do stosowania preferowanych przez nauczyciela metod, rozwiązań.
OKREŚLENIE WZAJEMNYCH OCZEKIWAŃ
Bardzo dobrze na kształt relacji nauczyciela z rodzicami ucznia o specjalnych potrzebach edukacyjnych wpływa jasne określenie wzajemnych oczekiwań względem siebie. Nauczyciel powinien doprowadzić do tego, aby rodzice otwarcie wyrazili mu swoje potrzeby w zakresie edukacji i wychowania dziecka oraz powiedzieli, na jakiego rodzaju wsparcie i pomoc z jego strony liczą.
W odpowiedzi na to nauczyciel powinien precyzyjnie sformułować swoje możliwości sprostania oczekiwaniom rodziców, czyli dokładnie określić, jakiego rodzaju pomoc jest w stanie świadczyć na ich rzecz, a które z ich potrzeb pozostają poza jego kompetencjami. Nie powinien przy tym składać rodzicom obietnic bez pokrycia, na wyrost, aby nie byli oni później rozczarowani, jeśli okaże się, iż nauczyciel nie jest w stanie wywiązać się ze złożonych wcześniej deklaracji.
Również nauczyciel powinien konkretnie określić, jakie są jego oczekiwania w stosunku do rodziców, czego się po nich spodziewa, na co z ich strony liczy.
Jeśli ustalenia takie zostaną poczynione w pierwszej fazie budowania relacji, każda ze stron będzie wiedziała, do czego jest zobowiązana i czego może się spodziewać po partnerze interakcji. Pozwoli to uniknąć nieporozumień, zaskoczenia czy rozczarowania.
SYSTEMATYCZNY PRZEPŁYW INFORMACJI
W pracy z dzieckiem o specjalnych potrzebach edukacyjnych niezwykle ważny jest systematyczny, bieżący przepływ informacji pomiędzy szkołą i domem rodzinnym. Chodzi o to, by w jego efekcie zarówno nauczyciele, jak i rodzice, mieli możliwie najpełniejszy, najbardziej adekwatny obraz dziecka. By wiedzieli o jego trudnościach, problemach, niepowodzeniach, znali jego sukcesy, postępy oraz orientowali się w jego aktualnym samopoczuciu czy stanie zdrowia.
Praktyka pokazuje, że najbardziej efektywną i zarazem najbardziej satysfakcjonującą dla obu stron formą kontaktu służącego przekazywaniu istotnych informacji są spotkania osobiste. W odniesieniu do uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi powinny się one odbywać znacznie częściej, aniżeli w przypadku pozostałych dzieci. Warto więc zadbać o to, by przebiegały w możliwie najprzyjemniejszej atmosferze oraz czasie i miejscu z góry zaplanowanym, dogodnym dla obu stron. Pozwoli to wyeliminować z wzajemnych kontaktów element zaskoczenia czy przymusu.
INFORMACJE ZWROTNE OD RODZICÓW
Nauczyciel powinien być otwarty na informacje zwrotne płynące od rodziców dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, z którym pracuje. Wskazane jest, by umiał spokojnie przyjąć, a następnie przeanalizować i konstruktywnie wykorzystać ich ewentualne niezadowolenie, zastrzeżenia czy nawet krytykę. Taka postawa umożliwi nauczycielowi udoskonalenie stosowanych metod oraz jeszcze pełniejsze dostosowanie stylu pracy do potrzeb dziecka. Poza tym rodzice będą mogli przekonać się o nieustannym rozwoju kompetencji zawodowych nauczyciela, przez co umocni się ich przekonanie, że oddają dziecko pod opiekę właściwej osoby.
WSPARCIE EMOCJONALNE
Rodzice dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi doświadczają na co dzień wielu trudności, problemów i przykrych emocji związanych z faktem wychowywania dziecka dotkniętego zaburzeniami. Niezwykle ważne jest więc, aby relacja z nauczycielem nie była dla nich kolejnym źródłem stresu. Nauczyciel musi zatem starać się zapewnić rodzicom maksymalnie możliwe poczucie bezpieczeństwa na terenie szkoły. Powinien zachowywać się wobec nich z szacunkiem, życzliwie, reagować empatycznie na ich komunikaty, okazywać im akceptację, zrozumienie, a w razie potrzeby udzielać także wsparcia emocjonalnego.
W tym miejscu należy podkreślić, że chodzi jedynie o wsparcie emocjonalne w podstawowym, ludzkim wymiarze. W żadnym wypadku nauczyciel nie powinien próbować wchodzić w rolę psychoterapeuty dla rodziców swojego ucznia. Jeśli uzna, że wymagają oni profesjonalnej pomocy w zakresie radzenia sobie z własnymi emocjami, może im takie rozwiązanie delikatnie zasugerować oraz udzielić informacji o miejscach, które świadczą tego typu pomoc.
ROZMOWY O FUNKCJONOWANIU DZIECKA
Podczas rozmów o funkcjonowaniu dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, nauczyciel musi wykazać się szczególnym taktem i delikatnością, aby nie sprawić rodzicom przykrości. Powinien starać się mówić rzeczowo i krótko o zaobserwowanych nieprawidłowościach czy niepokojących faktach, zjawiskach, unikając ich wartościowania, generalizowania i stosowania pejoratywnych określeń.
PODKREŚLANIE MOCNYCH STRON DZIECKA
W kontaktach z rodzicami dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych nauczyciel nie może ograniczać się jedynie do sytuacji problemowych ani skupiać się tylko na deficytach czy dysfunkcjach dziecka. Powinien także zwracać uwagę na jego osiągnięcia, sukcesy, postępy i mocne strony. Rodzice muszą czuć, że nauczyciel nie patrzy na ich dziecko przez pryzmat zdiagnozowanych zaburzeń, lecz widzi w nim po prostu człowieka i dostrzega przede wszystkim jego zalety i mocne strony.
Bardzo dobrą okazją do podkreślenia mocnych stron i osiągnięć ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi jest zaproszenie jego rodziców do udziału w zajęciach oraz zaprezentowanie im jego prac, wytworów.
WŁĄCZANIE RODZICÓW W DZIAŁANIA SZKOŁY
Niezwykle ważnym aspektem współpracy nauczycieli z domem ucznia jest włączanie jego rodziny w różnego rodzaju działania szkoły. Zarówno dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, jak i ich rodzice, powinni brać aktywny udział w życiu placówki: inicjować, planować i współrealizować z nauczycielami szkolne imprezy czy uroczystości.
DOSTRZEGANIE ZAANGAŻOWANIA RODZICÓW
Nauczyciel musi zauważać i doceniać pomoc, współpracę oraz zaangażowanie rodziców uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w życie i pracę szkoły. Może w tym celu stosować podziękowania wyrażone ustnie na zebraniu rodziców lub pisemnie, w formie listu bądź dyplomu.
RODZICE SOJUSZNIKAMI SZKOŁY
Właściwa współpraca nauczycieli i rodziców ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi pozytywnie wpływa na efektywność jego edukacji. Rodzice, którzy rozumieją i akceptują cele stawiane przez nauczycieli, aprobują stosowane przez nich metody, czują się traktowani przez nich po partnersku, są bardziej skłonni do współpracy ze szkołą, angażowania się w jej działania i przede wszystkim wspierania jej w codziennej pracy z dzieckiem i na jego rzecz.
Autor: Elżbieta Wika
Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli
Tekst opracowano w oparciu o następujące materiały:
-
Kosmalowa: O pomaganiu i współpracy. Nauczyciele i inni specjaliści wobec rodziców dzieci ze specjalnymi potrzebami
-
Lipińska-Lokś: Wsparcie rodziców dzieci z niepełnosprawnością w środowisku szkolnym
-
Rafał-Łuniewska: Wspieranie dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi
-
Wołosiuk, S. Sobczuk, M. Ruszkowska: Współpraca terapeutów z rodzicami dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych