W dobie globalizacji i niezwykle szybko rozwijających się technologii trudno jest utrzymać koncentrację uwagi i uniknąć permanentnego przebodźcowania. Edukacja na miarę XXI wieku nie może więc poprzestać na tradycyjnym podejściu do nauczania, które w małym stopniu pobudza uczniów do działania. Nieustanną chęć zdobywania wiedzy pozwalają natomiast zapewnić odpowiednie techniki motywacyjne, które nie tylko wzmagają ciekawość, lecz także przygotowują podopiecznych do samodzielnego rozwijania się w pozaszkolnej rzeczywistości.
Motywacja, zdaniem Martina Forda, to cały zespół celów, które człowiek wyznacza sobie w sytuacjach, w których chce coś osiągnąć. Badacz wyodrębnił w sumie sześć kategorii, do których przyporządkował cele:
- emocjonalne (np. spokój, rozrywka, zadowolenie);
- poznawcze (np. kreatywność, zaspokajanie ciekawości, dochodzenie do wiedzy o czymś);
- integracyjne – nastawione na subiektywną harmonię (np. integralność z ludźmi i naturą);
- indywidualne – nastawione na własny interes (np. doświadczanie indywidualności, autonomii, samostanowienie);
- społeczne (np. wypełnianie zobowiązań społecznych, działanie na rzecz uczciwości);
- zadaniowe (np. sprawna i skuteczna realizacja codziennych zadań).
Wśród rodzajów motywacji można zasadniczo wyróżnić dwa typy – motywację zewnętrzną i motywację wewnętrzną. W przypadku motywacji zewnętrznej celem jest uzyskanie pozytywnej lub uniknięcie negatywnej oceny własnych kompetencji. Takie podejście cechuje:
- unikanie porażek;
- mała wytrwałość podczas wykonywania zadań;
- niewykorzystanie w pełni swoich zdolności, rezygnacja z działania w obliczu przeszkód;
- skłonność do lęków i negatywnego postrzegania samego siebie, tłumaczenie popełnianych błędów i niewielkich osiągnięć brakiem zdolności;
- lęk i niepewność co do jakości efektu końcowego.
W przypadku motywacji wewnętrznej uczenie się służy przede wszystkim zwiększeniu własnych kompetencji, co powoduje m.in.:
- szukanie zadań – intelektualnych wyzwań;
- wytrzymałość i wytrwałość przy wykonywaniu ćwiczeń;
- w obliczu przeszkód – wzmożenie swoich wysiłków i analizowanie dotychczasowych strategii.
Podstawowym mechanizmem motywacyjnym w polskiej szkole jest zewnętrzna nagroda lub kara – najczęściej w formie oceny. Pożądane i długotrwałe efekty zapewnić mogą jednak zupełnie inne działania, takie jak nauka poprzez doświadczanie (zakładająca dokonywanie wyborów przez ucznia) w połączeniu z elementami samooceny oraz różnych typów uczenia się w grupie rówieśniczej, które stwarzają szansę na rozwój niezwykle cennej motywacji wewnętrznej.
Jak motywować ucznia do nauki – praktyczne wskazówki dla nauczycieli
- Stwórz atmosferę pełną życzliwości i akceptacji, dającą poczucie bezpieczeństwa. Pochwal wysiłek i unikaj porównań do innych. Celebruj małe sukcesy. Nie rezygnuj z elementów humorystycznych i okazyjnych żartów. Szanuj odmienne zdanie uczniów i zachęcaj ich do samodzielnego, krytycznego, twórczego myślenia. Wdrożenie takich działań stanowi pierwszy krok do swobodnego wypowiadania się podopiecznych i nieskrępowanej ekspresji indywidualnej.
- Reaguj na potrzeby uczniów. Kiedy mówią ci, że czegoś nie rozumieją lub demonstrują objawy zmęczenia, zniechęcenia czy znudzenia, musisz zastosować plan B – zmienić dynamikę dotychczasowego działania.
- Wyznaczaj klarowne, praktyczne i realistyczne cele dostosowane do możliwości podopiecznych. Ważne jest wzbudzenie przekonania, że uczeń jest w stanie rozwiązać dane ćwiczenie. By osiągnąć pożądane efekty, można np. wprowadzić podział na mniejsze zadania oraz wyznaczyć cele krótkoterminowe w obrębie większych projektów.
- Stosuj metodę projektów – względnie długoterminowych, skupionych wokół sensownych całostek programowych, łączących pojęcia z rozmaitych dyscyplin naukowych i pól badawczych. W ich zakresie uczniowie mogą poszukiwać rozwiązań rzeczywistych problemów, formułować pytania, dyskutować o koncepcjach, prognozować, planować, eksperymentować, zbierać i analizować dane, a także doskonalić wnioskowanie.
- Wykorzystuj gry i zabawy edukacyjne – quizy, aplikacje, plansze graficzne i wiele innych.
- Zaangażuj uczniów w proces podejmowania decyzji. Pozwól im wybrać indywidualną metodę kształcenia się, pomóż stworzyć harmonogram nauki i zestaw celów osobistych (tutaj można zaliczyć np. rozwój umiejętności artystycznych, przyswojenie nowego języka itp.).
- Zorganizuj odpowiednią przestrzeń do nauki, która będzie sprzyjała koncentracji. Zadbaj o względny porządek i zlikwiduj potencjalne rozpraszacze.
- Wprowadź różne typy uczenia się w grupie rówieśniczej – przykłady:
– tutoring rówieśniczy (jeden bardziej doświadczony uczeń pełni funkcję nauczyciela, a drugi pozostaje w roli ucznia);
– uczenie się poprzez współpracę (uczniowie dzielą się zadaniami, by osiągnąć wspólny cel);
– współpraca rówieśnicza (uczniowie mający niewielką wiedzę na dany temat dochodzą do rozwiązania problemu w wyniku dyskusji i dzielenia się swoimi pomysłami).
Opracowanie zostało przygotowane na podstawie poniższej literatury:
Cywińska M., Rozwijanie motywacji uczniów do nauki, „Studia Edukacyjne” 2012, nr 20, https://repozytorium.amu.edu.pl/server/api/core/bitstreams/9a8b5ff1-6f8d-4bbe-a224-36de3ab696f5/content, dostęp: grudzień 2024.
Ford M., Motivating humans: Goals, emotions, and personal agency beliefs, Sage, Newbury Park 1992.
Hamer H., Klucz do efektywności nauczania. Poradnik dla nauczycieli, Warszawa 1994.
Autorka: Joanna Pałka